OMURGANIN YAPISI
Omurga, ense kökünden başlar ve kuyruk sokumunun dibinde biter. Üst üste dizilmiş ve Omur (Vertebra) adı verilen 7 boyun, 12 sırt, 5 bel omuru ve 1 kuyruk sokumu kemiğinden oluşur. Kuyruk sokumu kemiği birbiriyle kaynaşmış beş omurdan oluşur. Boyun bölgesi Cervical Vertebra (servikal okunur) , sırt bölgesi Thoracal Vertebra (torakal okunur) veya Dorsal Vertebra, bel bölgesi Lomber Vertebra, kuyruk sokumu bölgesi de Sakral Vertebra veya Sakrum olarak isimlendirilir.
Omurların arasında Disk (intervertebral disk) adı verilen ve omurganın esnemesini, bükülmesini ve şok darbelerini emmesini sağlayan kıkırdağımsı bir yapı bulunur. Disk iki kısımdan oluşur:
Boyun bölgesi (Cervical) omurları arasında oluşan fıtığa Boyun Fıtığı denir. Fıtığın yerini belirtirken hangi omurların arasında oluşmuş olduğu ifade edilir. Örneğin 5. ile 6. boyun omurları arasında oluşmuş olan fıtığa C5-6 fıtığı denir. C1-2 arasında disk bulunmadığından, bu bölgede fıtık oluşmaz. C2’den itibaren C7’ye kadar herhangi iki omur arasında boyun fıtığı gelişebilir: C2-3, C3-4, C4-5, C5-6, C67.
Yukarıdaki resimlerde diskler mavi renkte resmedilmişlerdir. Servikal omurgayı önden gösteren üstteki resimlerde C1 ve C2 arasında disk bulunmadığı açıkça görülmektedir.
Sırt bölgesi (Thoracal) omurları arasında oluşan fıtığa Sırt Fıtığı denir. Fıtığın yerini belirtirken hangi omurların arasında oluşmuş olduğu ifade edilir. Örneğin 9. ile 10. sırt omurları arasında oluşmuş olan fıtığa T9-10 fıtığı denir. T1’den itibaren T7’ye kadar herhangi iki omur arasında sırt fıtığı gelişebilir: T1-2, T2-3, T3-4, T5-6,…T10-11, T11-12.
Bel bölgesi (Lomber) omurları arasında oluşan fıtığa Bel Fıtığı denir. Fıtığın yerini belirtirken hangi omurların arasında oluşmuş olduğu ifade edilir. Örneğin 4. ile 5. bel omurları arasında oluşmuş olan fıtığa L4-5 fıtığı denir. L1’den itibaren L5’e kadar herhangi iki omur arasında bel fıtığı gelişebilir: L1-2, L2-3, L3-4, L4-5.
Sacrum (sakrum olarak okunur) olarak bilinen kuyruk sokumu kemiği, birbiriyle kaynaşmış 5 omurdan oluşur. Birbirinden boğumlarla ayrılan bu omurlar yukarıdan aşağıya doğru: S1, S2, S3, S4, S5 olarak isimlendirilirler ve aralarında disk bulunmaz. Bu nedenle sakrumda fıtık oluşmaz.
Fıtıklar geçiş bölgelerinde de görülebilirler. Bu fıtıklar şu şekilde isimlendirilirler:
C7 ile T1 arasındaki fıtıklar: C7-T1 fıtığı
T12 ile L1 arasındaki fıtıklar: T12-L1 fıtığı
L5 ile S1 arasındaki fıtıklar: L5-S1 fıtığı
BEL FITIĞININ OLUŞUMU VE AŞAMALARI
Birinci Aşama: Esmer Disk, Dejenere Disk
Tanımı ve Oluşumu: Bel fıtığı gelişimi, diskin yapısının bozulmasıyla başlar. Yapısı bozulan diskin dışındaki kabuk (annulus) zayıflar . Zorlamayla beraber annulusun içindeki liflerde minik yırtıklar gelişmeye başlar. Aynı zamanda diskin iç kısmında bulunan nucleus da kurumaya ve böylece esneme, bükülme ve darbeleri emme yeteneğini yitirmeye başlar. Bu aşama bel fıtığının habercisidir ve Disk Yıpranması, Disk Dejenerasyonu, Dejenere Disk olarak adlandırılır (Resim 1). Normalde MR’da diskin rengi suya yakın beyaz renkte görünür. Ancak, disk dejenerasyonu geliştiğinde nuleus içindeki su miktarı azalmış olur ve böylece disk, normalde olduğundan daha siyah görünürler. Bu nedenle bu disklere Esmer Disk de denir. Aşağıdaki resimde oklarla gösterilen Esmer Disk’lerin yukarıdakilere oranla daha siyah olduğunu görebilirsiniz (Resim 2).
Belirti ve Bulguları: Hiç bir belirti vermeyebilir veya zorlamayla beraber sadece bel ağrısı yapabilir.
Teşhisi: Sadece MR ile teşhis edilebilir.
Tedavisi: Diske binen yükü azaltmak ve diski zorlayıcı hareketlerden kaçınmak gerekir. Fazla kiloları vermek, topuklu ayakabı giymemek, eğilip iş yapmamak, ağır yük taşımamak, zorlayıcı sporlardan uzak durmak, sigara içmemek gerekir. Bununla beraber düzenli yürüyüş ve yüzme ile karın, bel, sırt ve bacak kaslarını güçlendirerek omurgaya destek sağlamak gerekir. Genellikle düz ve toprak bir yolda ve normal yürüyüş temposunda 40-60 dakikalık yürüyüşler önerilir. Ağrılı dönemlerde ilaç tedavisi ve kısa süreli yatak istirahati uygulanabilir.
İkinci Aşama: Bulging
Tanımı ve Oluşumu: Zamanla annulusun içindeki yırtıklar artar ve içerdeki nukleusun baskısıyla annulus bir yerinden dışarı doğru bombeleşmeye başlar. İlk etapta bu bombelik, çok küçük ve belli belirsiz bir aşamadadır. Bu duruma Bulging (Balcing diye okunur) denir. Soldaki resimde kırmızı okun ucunda belli belirsiz bir bombeliği (bulging) görmektesiniz. Sağdaki MRI görüntüsünde, resimde belirtilen bombelik (bulging) esmer diskin ucunda kırmızı okla gösterilmektedir.
Belirti ve Bulguları: Hiç bir belirti vermeyebilir veya sadece bel ağrısı yapabilir.
Teşhisi: Sadece MR ile teşhis edilebilir.
Tedavisi: Diske binen yükü azaltmak ve diski zorlayıcı hareketlerden kaçınmak gerekir. Fazla kiloları vermek, topuklu ayakabı giymemek, eğilip iş yapmamak, ağır yük taşımamak, zorlayıcı sporlardan uzak durmak, sigara içmemek gerekir. Bununla beraber düzenli yürüyüş ve yüzme ile karın, bel, sırt ve bacak kaslarını güçlendirerek omurgaya destek sağlamak gerekir. Genellikle düz ve toprak bir yolda ve normal yürüyüş temposunda 40-60 dakikalık yürüyüşler önerilir. Ağrılı dönemlerde ilaç tedavisi ve kısa süreli yatak istirahati uygulanabilir. Kısa süreliğine çelik balenli bel korsesi kul,lanılabilir.
Üçüncü Aşama: Protrüzyon
Tanımı ve Oluşumu: Gittikçe annulustaki minik yırtıkların miktarı artmaya ve böylece annulusu zayıflatmaya başlar. Zorlanmayla beraber diskin içinde artan basınç nedeniyle ortadaki nucleus, annulusu dışa doğru iterek belirgin bir şekilde bombeleşmesine neden olur. Bu bombeliğe Protrüzyon denir ve bombeleşen diske de Protrüde disk denir. Soldaki resimde diskteki protrüzyon kırmızı okla gösterilmektedir. Sağdaki MRI görüntüsünde, belirtilen protrüzyon beyaz okla gösterilmektedir.
Belirti ve Bulgular: Bombeleşen yere göre ya sadece şiddetli bel ağrısına veyahut da şiddetli bel ve bacak ağrısı ile beraber bacakta uyuşma ve güçsüzlüğe neden olabilir.
Teşhisi: Bilgisayarlı Tomografi’de teşhis edilebilirse de en iyi ve en detaylı teşhisi MRI ile yapılır.
Tedavisi: Hastanın ağrıları dayanılmayacak kadar şiddetli değilse ve hastada felç gelişmeye başlamamışsa ilaç tedavisi ve yatak istirahati önerilir. Kısa süreliğine çelik balenli bel korsesi kullanılabilir. Teadviden kısmen fayda gören hastalara Fizik Tedavi de eklenir.
Fıtığı taze olan ve güçszülüğü bulunmayan tedaviye dirençli hastalara İntradiskal Girişim uygulanabilir. Halk arasında ismi yaygın olarak kullanılan Lazer, bu girişim tekniklerinden bir tanesidir.
Ağrıları dayanılmaz şiddette olan veyahut da felç gelişen veya gelişmekte olan hastalar, ameliyat edilmelidir. Bel fıtığında ameliyat teknikleri hakkında bilgi almak için Bel Fıtığı Ameliyatı
Dördüncü Aşama: Ekstrüzyon
Tanımı ve Oluşumu: Dıştaki kabukta ( annulus ) meydana gelen yırtıklar o kadar çoğalır ki, sonunda kabuğun o bölgesi tamamen yırtılır ve içteki yumuşak kısım (nukleus) omurilik ve sinire doğru fırlar. Bu duruma Ekstrüzyon ve yırtıktan dışarı fırlayan diske de Ekstrüde Disk denir. Bu durum halk arasında Fıtığın Patlaması veya Fıtığın Yırtılması olarak bilinen durumdur.Aşağıdaki resimlerde Ekstrüde olan kısım oklarla gösterilmişir.
Belirti ve Bulgular: Annulusun (kabuğun) yırtılmayla beraber daha önce var olan şiddetli bel ağrısı hafifler ama dışarı fırlayan nukleusun (içteki yumuşak kısım) omurilik ve siniri sıkıştırması sonucu bacak ağrısı dayanılmaz hale gelir ve bacaktaki uyuşma hissi artar. Bu duruma genellikle bacakta veya ayakta güçsüzlük de eşlik eder.
Teşhisi: Bilgisayarlı Tomografi’de teşhis edilebilirse de en iyi ve en detaylı teşhisi MRI ile yapılır.
Tedavisi: Tek tedavi seçeneği ameliyattır. Ameliyat için geç kalınması halinde kalıcı sinir hasarına bağlı olarak bacakta veya ayakta kalıcı uyuşma ve felç gelişme ihtimali yüksektir.
Bel fıtığında ameliyat teknikleri hakkında bilgi almak için Bel Fıtığı Ameliyatı
Bazan dışarı fırlayan nucleus parçası o kadar büyük olur ki, omurilik kanalında aşağı doğru yol alan ve içinde işemeyi, büyük abdesti tutmayı, cinsel işlevleri düzenleyen lifleri de içeren sinir demetini ezer. Bütün bel fıtıklarında %0.7 oranında görülen bu tabloda bacaklarda veya ayaklarda güçsüzlük, idrar yapamama ve damla damla idrar kaçırma, büyük abdesti yapamama, iktidarsızlık, apış arasında uyuşma gibi belirtiler görülebilir. Bu durum bel fıtıkları içerisinde en tehlikeli olanıdır ve acilen ameliyat olmayı gerektirir. Bu fıtıklarda ilk 36 saatten sonra ameliyat yapılsa dahi birtakım hasarların geri dönüşü olmaz.
Beşinci Aşama: Sekestrasyon
Dördüncü aşamada gerçekleşen sürecin aynısı olur; farklı olarak, dışarı fırlayan parça kopar ve omurilik kanalı içerisinde bağımsız bir parça olarak durur. Bu olaya Sekestrasyon ve parçaya da Sekestre Disk Fragmanı veya Serbest Parça denir. Beşinci Aşama fıtığın diğer bütün özellikleri, belirtileri ve tedavisi Dördüncü Aşama fıtıklarınkiyle aynıdır.
Yukarıdaki resimde solda kırmızı oklarla gösterilen kısım Ekstrüde Disk Parçası’nı sağda kırmızı oklarla gösterilen kısım da Sekestre Disk Parçası’nı göstermektedir. Solda parçanın disk mesafesi ile bağlantısı halen mevcut ama, sağda bağlantısı kalmamıştır.
Tedavi: Tek tedavi seçeneği ameliyattır.