OMURGANIN YAPISI
Omurga, ense kökünden başlar ve kuyruk sokumunun dibinde biter. Üst üste dizilmiş ve Omur (Vertebra) adı verilen 7 boyun, 12 sırt, 5 bel omuru ve 1 kuyruk sokumu kemiğinden oluşur. Kuyruk sokumu kemiği birbiriyle kaynaşmış beş omurdan oluşur. Boyun bölgesi Cervical Vertebra (servikal okunur) , sırt bölgesi Thoracal Vertebra (torakal okunur) veya Dorsal Vertebra, bel bölgesi Lomber Vertebra, kuyruk sokumu bölgesi de Sakral Vertebra veya Sakrum olarak isimlendirilir.
Omurların arasında Disk (intervertebral disk) adı verilen ve omurganın esnemesini, bükülmesini ve şok darbelerini emmesini sağlayan kıkırdağımsı bir yapı bulunur. Disk iki kısımdan oluşur:
Boyun bölgesi (Cervical) omurları arasında oluşan fıtığa Boyun Fıtığı denir. Fıtığın yerini belirtirken hangi omurların arasında oluşmuş olduğu ifade edilir. Örneğin 5. ile 6. boyun omurları arasında oluşmuş olan fıtığa C5-6 fıtığı denir. C1-2 arasında disk bulunmadığından, bu bölgede fıtık oluşmaz. C2’den itibaren C7’ye kadar herhangi iki omur arasında boyun fıtığı gelişebilir: C2-3, C3-4, C4-5, C5-6, C67.
Yukarıdaki resimlerde diskler mavi renkte resmedilmişlerdir. Servikal omurgayı önden gösteren üstteki resimlerde C1 ve C2 arasında disk bulunmadığı açıkça görülmektedir.
Sırt bölgesi (Thoracal) omurları arasında oluşan fıtığa Sırt Fıtığı denir. Fıtığın yerini belirtirken hangi omurların arasında oluşmuş olduğu ifade edilir. Örneğin 9. ile 10. sırt omurları arasında oluşmuş olan fıtığa T9-10 fıtığı denir. T1’den itibaren T7’ye kadar herhangi iki omur arasında sırt fıtığı gelişebilir: T1-2, T2-3, T3-4, T5-6,…T10-11, T11-12.
Bel bölgesi (Lomber) omurları arasında oluşan fıtığa Bel Fıtığı denir. Fıtığın yerini belirtirken hangi omurların arasında oluşmuş olduğu ifade edilir. Örneğin 4. ile 5. bel omurları arasında oluşmuş olan fıtığa L4-5 fıtığı denir. L1’den itibaren L5’e kadar herhangi iki omur arasında bel fıtığı gelişebilir: L1-2, L2-3, L3-4, L4-5.
Sacrum (sakrum olarak okunur) olarak bilinen kuyruk sokumu kemiği, birbiriyle kaynaşmış 5 omurdan oluşur. Birbirinden boğumlarla ayrılan bu omurlar yukarıdan aşağıya doğru: S1, S2, S3, S4, S5 olarak isimlendirilirler ve aralarında disk bulunmaz. Bu nedenle sakrumda fıtık oluşmaz.
Fıtıklar geçiş bölgelerinde de görülebilirler. Bu fıtıklar şu şekilde isimlendirilirler:
C7 ile T1 arasındaki fıtıklar: C7-T1 fıtığı
T12 ile L1 arasındaki fıtıklar: T12-L1 fıtığı
L5 ile S1 arasındaki fıtıklar: L5-S1 fıtığı
BOYUN FITIĞININ OLUŞUMU VE AŞAMALARI
Birinci Aşama: Esmer Disk, Dejenere Disk
Tanımı ve Oluşumu: Boyun fıtığı gelişimi, diskin yapısının bozulmasıyla başlar. Yapısı bozulan diskin dışındaki kabuk (annulus) zayıflar . Zorlamayla beraber annulusun içindeki liflerde minik yırtıklar gelişmeye başlar. Aynı zamanda diskin iç kısmında bulunan nucleus da kurumaya ve böylece esneme, bükülme ve darbeleri emme yeteneğini yitirmeye başlar. Bu aşama boyun fıtığının habercisidir ve Disk Yıpranması, Disk Dejenerasyonu, Dejenere Disk olarak adlandırılır (Resim 1).
Normalde MR’da disk, yoğun su içeriği nedeniyle beyaz renkte görünür Ancak, disk dejenerasyonu geliştiğinde, nuleus içindeki su miktarı azalmış olur ve böylece disk, normalde olduğundan daha siyah görünür. Bu nedenle bu disklere Esmer Disk de denir. Aşağıda Resim 2’de beyaz oklarla gösterilen Esmer Disk’lerin kırmızı oklarla gösterilen normal disklere oranla daha siyah olduğunu görebilirsiniz (Resim 2).
Belirti ve Bulguları: Hiç bir belirti vermeyebilir veya zorlamayla beraber sadece boyun ağrısı yapabilir.
Teşhisi: Sadece MR ile teşhis edilebilir.
Tedavisi: Diske ekstra yük bindirmemek ve diski zorlayıcı hareketlerden kaçınmak gerekir. Başın üzerinde yük taşımamak, ani boyun hareketlerinden kaçınmak, topuklu ayakabı giymemek, eğilip iş yapmamak, boyun bükük veya eğik bir pozisyonda çalışmamak, zorlayıcı sporlardan uzak durmak, sigara içmemek gerekir. Bununla beraber düzenli egzersiz ve yüzme ile boyun, omuz, sırt ve kol kaslarını güçlendirerek omurgaya destek sağlamak gerekir. Ağrılı dönemlerde ilaç tedavisi önerilir.
İkinci Aşama: Bulging
Tanımı ve Oluşumu: Zamanla annulusun içindeki yırtıklar artar ve içerdeki nukleusun baskısıyla annulus, zayıf yerinden dışarı doğru bombeleşmeye başlar. İlk etapta bu bombelik, çok küçük ve belli belirsiz bir aşamadadır. Bu duruma Bulging (Balcing diye okunur) denir.
Aşağıda soldaki MRI görüntüsünde, okun ucunda normal diski; sağdaki MRI görüntüsünde ise okun ucunda, belli belirsiz bir bombeliği (bulging) görmektesiniz.
Aşağıda soldaki yatay MRI görüntüsünde okun ucunda, normal diski; sağdaki yatay MRI görüntüsünde ise okun ucunda, belli belirsiz bir bombeliği (bulging) görmektesiniz.
Belirti ve Bulguları: Hiç bir belirti vermeyebilir veya sadece boyun ağrısı yapabilir.
Teşhisi: Sadece MR ile teşhis edilebilir.
Tedavisi: Diske binen yükü azaltmak ve diski zorlayıcı hareketlerden kaçınmak gerekir. Başın üzerinde yük taşımamak, ani boyun hareketlerinden kaçınmak, topuklu ayakabı giymemek, eğilip iş yapmamak, boyun bükük veya eğik bir pozisyonda çalışmamak, zorlayıcı sporlardan uzak durmak, sigara içmemek gerekir. Bununla beraber düzenli egzersiz ve yüzme ile boyun, omuz, sırt ve kol kaslarını güçlendirerek omurgaya destek sağlamak gerekir. Ağrılı dönemlerde ilaç tedavisi önerilir. Kısa süreliğine boyunluk kullanılabilir.
Üçüncü Aşama: Protrüzyon
Tanımı ve Oluşumu: Gittikçe annulustaki minik yırtıkların miktarı artmaya ve böylece annulusu zayıflatmaya başlar. Zorlanmayla beraber diskin içinde artan basınç nedeniyle ortadaki nucleus, annulusu dışa doğru iterek belirgin bir şekilde bombeleşmesine neden olur. Bu bombeliğe Protrüzyon denir ve bombeleşen diske de Protrüde disk denir.
Aşağıda, protrüzyonun şematik görüntüsü soldaki resimde ve MRI görüntüsü de sağdaki resimde kırmzı okla gösterilmiştir.
Belirti ve Bulgular: Bombeleşen yere göre ya sadece şiddetli boyun ağrısına veyahut da şiddetli boyun ve kol ağrısı ile beraber kolda uyuşma ve güçsüzlüğe neden olabilir.
Boyun fıtığında ağrı, kürek kemiğinin etrafına da yansıyarak bu bölgede sırt ağrısı oluşturabilir.
Sol kola giden siniri veya sinirleri tutan boyun fıtıkları ile bazı kalp krizleri birbirlerini taklit edebilirler. Bu nedenle, sol kola yayılan göğüs ağrısı, sol kolda uyuşma ve sırt ağrısı şikayetleri bulunan hastalar, hem kalp hastalığı yönünden kardiyoloji tarafından ve hem de boyun fıtığı yönünden beyin cerrahisi tatarından değerlendirilmelidir.
Teşhisi: Bilgisayarlı Tomografi’de teşhis edilebilirse de en iyi ve en detaylı teşhisi MRI ile yapılır.
Tedavisi: Hastanın ağrıları dayanılmayacak kadar şiddetli değilse ve hastada felç gelişmeye başlamamışsa ilaç tedavisi, boyunluk ve istirahat önerilir. Teadviden kısmen fayda gören hastalara Fizik Tedavi de eklenir.
Ağrıları dayanılmaz şiddette olan veyahut da felç gelişen veya gelişmekte olan hastalar, ameliyat edilmelidir. Boyun fıtığında ameliyat teknikleri hakkında bilgi almak için Boyun Fıtığı Ameliyatı
Dördüncü Aşama: Ekstrüzyon
Tanımı ve Oluşumu: Dıştaki kabukta (annulus) meydana gelen yırtıklar o kadar çoğalır ki, sonunda kabuğun o bölgesi tamamen yırtılır ve içteki yumuşak kısım (nukleus) omurilik ve sinire doğru fırlar. Bu duruma Ekstrüzyon ve yırtıktan dışarı fırlayan diske de Ekstrüde Disk denir. Bu durum halk arasında Fıtığın Patlaması veya Fıtığın Yırtılması olarak bilinen durumdur..
Yukarıda solda kadavradan çekilmiş bir fotoğrafta ekstrüde fıtık (mavi oklarla gösterilmiş) ve omurilik üzerine olan basısı görülmektedir. Sağdaki resimde ise kırmızı okların ucunda ekstrüde diskin MR görüntüsü görülmektedir.
Yukarıdaki resimde solda normal diskin enine şematik görüntüsü ve sağda ise ekstrüde diskin enine şematik görüntüsü yer almaktadır.
Yukarıda soldaki resimde, normal diskin enine MR görüntüsü; sağdaki resimde ise ekstrüde diskin enine MR görüntüsü yer almaktadır.
Belirti ve Bulgular: Annulusun (kabuğun) yırtılmayla beraber daha önce var olan şiddetli boyun ağrısı hafifler ama, dışarı fırlayan nukleusun (içteki yumuşak kısım) omurilik ve siniri sıkıştırması sonucu kol ağrısı, dayanılmaz hale gelir ve koldaki uyuşma hissi artar. Bu duruma genellikle kolda veya elde güçsüzlük de eşlik eder.
Boyun fıtığında ağrı, kürek kemiğinin etrafına da yansıyarak bu bölgede sırt ağrısı oluşturabilir.
Sol kola giden siniri veya sinirleri tutan boyun fıtıkları ile bazı kalp krizleri birbirlerini taklit edebilirler. Bu nedenle, sol kola yayılan göğüs ağrısı, sol kolda uyuşma ve sırt ağrısı şikayetleri bulunan hastalar, hem kalp hastalığı yönünden kardiyoloji tarafından ve hem de boyun fıtığı yönünden beyin cerrahisi tatarından değerlendirilmelidir.
Bazen fıtık, doğrudan omuriliği sıkıştırabilir. Bu durumda, kollarda ve bacaklarda güçsüzlük, his azalması ve uyuşma, gövdede his azalması ve uyuşma, idrar ve dışkıyı tutamama, iktidarsızlık, solunum sıkıntısı gibi şikayetler gelişebilir.
Teşhisi: Bilgisayarlı Tomografi’de teşhis edilebilirse de, en iyi ve en detaylı teşhisi MRI ile yapılır.
Tedavisi: Tek tedavi seçeneği ameliyattır. Ameliyat için geç kalınması halinde, kalıcı sinir hasarına bağlı olarak kolda veya elde kalıcı uyuşma ve felç gelişme ihtimali yüksektir.
Boyun fıtığında ameliyat teknikleri hakkında bilgi almak için Boyun Fıtığı Ameliyatı.
Beşinci Aşama: Sekestrasyon
Dördüncü aşamada gerçekleşen sürecin aynısı olur; farklı olarak, dışarı fırlayan parça kopar ve omurilik kanalı içerisinde bağımsız bir halde durur. Bu olaya Sekestrasyon ve parçaya da Sekestre Disk Fragmanı veya Serbest Parça denir. Beşinci Aşama fıtığın diğer bütün özellikleri, belirtileri ve tedavisi Dördüncü Aşama fıtıklarınkiyle aynıdır.
Yukarıdaki resimde solda kırmızı oklarla gösterilen kısım Ekstrüde Disk Parçası’nı sağda kırmızı oklarla gösterilen kısım da Sekestre Disk Parçası’nı şematik olarak göstermektedir. Solda, parçanın disk mesafesi ile bağlantısı halen mevcut iken, sağda bağlantısı kalmamıştır.
Yukarıdaki resimlerde solda, okun ucunda sekestre diskin şematik görüntüsü; sağda ise okların ucunda MR görüntüsü yer almaktadır.
Tedavisi: Tek tedavi seçeneği ameliyattır. Ameliyat için geç kalınması halinde, kalıcı sinir hasarına bağlı olarak kolda veya elde kalıcı uyuşma ve felç gelişme ihtimali yüksektir.
Boyun fıtığında ameliyat teknikleri hakkında bilgi almak için Boyun Fıtığı Ameliyatı